Alternatieven voor mensenmelk

Jouw melk bevat alle voedingsstoffen die je kindje nodig heeft, in de juiste hoeveelheden en verhoudingen. Bovendien biedt het unieke levende bestanddelen zoals antistoffen en enzymen die niet kunnen worden nagemaakt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beveelt exclusieve voeding met mensenmelk aan, gedurende de eerste 6 maanden van hun leven, en een voortzetting naast vaste voeding tot minstens twee jaar of zolang dit gewenst is [1].

In sommige situaties kan het voorkomen dat een kind niet rechtstreeks aan de borst kan drinken. In dergelijke gevallen kan de melk worden afgekolfd en via alternatieve methode zoals beker, lepel, spuit of fles worden aangeboden. Als je informatie zoekt over hoe het natuurlijk drinkgedrag aan de borst met de fles benaderd kan worden, of als je denkt niet voldoende melk te hebben, dan verwijzen we je graag door naar andere teksten op onze website. Of je kan een LLL-medewerker contacteren om persoonlijk je vragen aan te stellen.

Wanneer de eigen mensenmelk niet beschikbaar is, zijn er verschillende opties die overwogen kunnen worden. Hieronder gaan we eerst in op de samenstelling van mensenmelk. Daarna bespreken we de alternatieven die WHO in volgorde aanhaalt.

De samenstelling van mensenmelk

Mensenmelk heeft een zeer complexe samenstelling. Al meer dan een halve eeuw lang, probeert de wetenschap, en ook kunstvoedingsfabrikanten, de samenstelling te onderzoeken en te benaderen. Men is hier tot nu toe nog altijd niet volledig in geslaagd. De belangrijkste bouwstenen worden in de tabel hieronder weergegeven [2].

Per 100 ml rijpe mensenmelk
Energie (Kcal)	65 – 70
Eiwitten (g) Verhouding caseïne/wei	0.80 – 1.20 40/60
Koolhydraten (g) Waarvan HMO’s (g) Waarvan lactose (g) Waarvan andere suikers (g)	8.5 1.5 7.0 0.0
Vetten (g)	3.5 – 4.1

Per 100 ml bevat mensenmelk tussen de 65 en 70 kilocalorieën. Verder bevat het ongeveer 8,5 g koolhydraten en 3,5 à 4,1 g vetten.
In tegenstelling tot vele andere dierlijke melken, is mensenmelk laag in eiwitten. Een te eiwitrijke voeding op jonge leeftijd, wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op overgewicht op latere leeftijd [3], [4], [5]. Mensenmelk bevat ook meer wei-eiwitten dan caseïne, waardoor de melk bovendien gemakkelijker te verwerken is. Tijdens de eerste weken borstvoeding, zal je melk eerder 90% wei-eiwitten bevatten. Rijpere mensenmelk, vanaf ongeveer de derde week, bevat ongeveer 60 % wei-eiwitten. En naarmate de borstvoeding langer duurt, wordt dat 50%. Het grootste verschil zit dus in de eerste weken. Erna is het verschil beperkt.

Mensenmelk biedt ook een hoop vitaminen en mineralen, allemaal in de perfecte verhouding die jonge kinderen nodig hebben. Het bevat o.a. menselijke melk-oligosachariden (human milk oligosacharides, HMO’s). Dit zijn complexe suikerstructuren die zorgen voor gezonde bacteriën in de darmen. Ze dienen als prebiotica, ondersteunen de groei van nuttige bacteriën en helpen infecties te voorkomen. Er zijn honderden verschillende soorten HMO’s. De exacte samenstelling is uniek voor elke persoon en elke borstvoedingsperiode. In het microbioom van een baby kan je er meer over lezen. Tot slot is er nog in mensenmelk te vinden: immunoglobulinen, lysozymen, lactoferrine, antilichamen tegen ziekten, en andere immunologische en bioactieve componenten.

Donormelk

Donormelk is mensenmelk die door anderen wordt geschonken. Wegens de mogelijke risico’s kan, mag en wil La Leche League geen kanaal zijn voor handel in donormelk. Hieronder trachten we jou wel de juiste informatie te geven en verwijzen we graag door naar de beschikbare kanalen.

Sommige ziekenhuizen hebben melkbanken. Deze melk wordt enkel intern gebruikt op de eigen neonatologie, voor te vroeg geboren kinderen of pasgeboren, ernstig zieke kinderen. Je kan hier niet als particulier terecht.
Deze melkbanken werken volgens een strikt proces waarbij veiligheid en hygiëne zeer streng gecontroleerd worden. Melkbanken zijn in de volgende ziekenhuizen te vinden:

Erasmusziekenhuis (Anderlecht, Brussel)
Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola (Laken, Brussel)
Citadelle Ziekenhuis (Luik)
Clinique Saint-Vincent (Rocourt, Luik)
Universitair Ziekenhuis Leuven (Leuven)

De ziekenhuizen van Rocourt en Leuven hebben in 2024 DONEO opgericht. Met dit initiatief willen ze in de toekomst ook andere ziekenhuizen in Vlaanderen en Wallonië van donormelk voorzien.
DONEO zamelt melk in van gezonde ouders die meer melk produceren dan hun eigen kindje nodig heeft. De melk wordt gecontroleerd, uitvoerig getest en gepasteuriseerd alvorens ze wordt gebruikt [6]. De voorwaarden om te doneren zijn:

Je bent gezond, hebt een goede melkproductie en een overschot aan melk
Je rookt niet, gebruikt geen drugs of medicatie en drinkt bij voorkeur geen of zeer weinig alcohol
Je melk is vers en hygiënisch gekolfd, je volgt de specifieke richtlijnen voor kolven en invriezen

Informele melkhandel bestaat ook. Dit gebeurt via verschillende kanalen zoals oudergroepen of donormelkgroepen via social media zoals Instagram of Facebook. Er zijn ook instanties zoals “moedermelknetwerk.nl” of verloskundigenpraktijken die de handel in donormelk faciliteren. Uiteraard is uitwisselen tussen familieleden of vrienden ook een optie.
Informele melkdonatie is niet zonder risico. Ziekteverwekkers zoals HIV of CMV kunnen overgaan in de melk. Er is niet altijd controle van de melk, noch van de manier waarop de melk gekolfd of bewaard werd. Het valt niet altijd te achterhalen of de donors richtlijnen rond hygiëne meekreeg via het platform en deze ook naleeft.
Heel soms wordt door volwassenen donormelk gezocht voor hun eigen gezondheidsredenen of omwille van een fetisj. Enig onderzoek naar de vrager/aanbieder en het platform dat je wil gebruiken kan dus belangrijk zijn.

Kunstvoeding

Er zijn strikte regels over de samenstelling van eerste leeftijdsmelk (ook volledige zuigelingenvoeding genoemd). Deze werden zodanig bepaald om zo dicht mogelijk aan te leunen bij mensenmelk [3], [4].
Mensenmelk heeft een specifieke caseïne/wei verhouding. Deze kan heel sterk variëren bij kunstvoeding [3], [4]. Velen leunen aan bij deze van mensenmelk, toch zijn er ook types te vinden met een verhouding 100/0 of 0/100. Tenzij je baby om een medische reden dergelijke specifieke kunstvoeding nodig heeft, gaat de voorkeur uit naar een verhouding caseïne/wei-eiwitten die zo dicht mogelijk bij deze van mensenmelk aanleunt.
Je kan de verpakkingen van kunstmelk bestuderen om de verschillen te ontdekken en deze te vergelijken met de samenstelling van mensenmelk. Weet dat kunstvoedingsfabrikanten de samenstelling soms onaangekondigd aanpassen. Een regelmatige controle kan dus belangrijk zijn.
Merken en types die beweren speciaal te zijn ontworpen voor de overgang van mensenmelk naar kunstvoeding, zijn niet per se beter geschikt. Dit is vaak niet meer dan een slimme verkooptruc.
Omdat het in Vlaanderen verboden is om reclame te maken voor eerste leeftijdsmelk, werd door kunstvoedingsfabrikanten “opvolgmelk” en “groeimelk” op de markt gebracht. De samenstelling van opvolgmelk (6-12 maanden) moet nog steeds voldoen aan de geldende wetgeving. Deze van groeimelk (+12 maanden) niet, waardoor deze sterk kan verschillen van mensenmelk [3], [4].
Ergens tussen 6 en 12 maanden verandert de voedingsbehoefte van een baby waardoor ook vaste voeding geleidelijk aan, aan hun menu wordt toegevoegd als bron van vitaminen, mineralen, koolhydraten, vetten en eiwitten. Melk blijft tijdens deze periode nog steeds de hoofdvoeding.

Tijdens het eerste levensjaar, verandert mensenmelk niet drastisch van samenstelling. Ook op deze leeftijd kan er nog steeds naar de samenstelling gekeken worden om de meest aansluitende kunstvoeding te vinden.
Vanaf ten vroegste 12 maanden zal melk steeds meer plaats maken voor vaste voeding. De natuurlijke speenleeftijd ligt ergens tussen 2,5 en 7 jaar. Dit proces kan dus wel wat tijd in beslag nemen. Gedurende die tijd drinken kindjes aan de borst nog steeds melk met de samenstelling van hierboven, met als enige verschil dat de vaste voeding nu ook meer en meer van de nodige voedingsstoffen kan aanleveren. Voor een kindje dat nog heel veel melk drinkt, kan het interessant zijn om een kunstmelk te kiezen die nog sterk aanleunt bij mensenmelk. Is de voeding gevarieerder, dan is er mogelijks meer ruimte om af te wijken [3], [4], [5]. Hoe hiermee om te gaan valt buiten het werkveld van LLL. Een kinderdiëtist kan hier zeker bij helpen.

Dierlijke melk en plantaardige dranken

Vanaf ten vroegste 12 à 18 maanden kunnen dierlijke melk of plantaardige dranken een plaats hebben in het dieet van jonge kinderen [3], [5], [7]. Ook melkproducten zoals kaas of yoghurt, of gerechten bereid met andere melk zijn dan mogelijk.

Dierlijke melk(producten) en plantaardige dranken wijken qua samenstelling echter sterk af van deze van mensenmelk. Een kinderdiëtist kan je helpen als je overweegt om niet voor kunstvoeding te kiezen om jouw melk aan te vullen of te vervangen. Omdat we hier echter heel veel vragen over krijgen, weiden we toch graag iets meer uit.

Koemelk is de meest gebruikte dierlijke melk in België. Het heeft een hoger zoutgehalte dan mensenmelk en bevat bovendien bijna 3x zo veel eiwitten, waarvan slechts 20% van de gemakkelijk verteerbare wei-eiwitten. De nieren van jonge kinderen zijn echter nog niet volledig ontwikkeld om grote hoeveelheden zout en eiwitten te verwerken.
Halfvolle koemelk bevat dan weer te weinig vetten, die jonge kinderen nodig hebben om zich te ontwikkelen [3], [4], [5]. De samenstelling van melk van andere dieren zoals paard, geit, schaap, kameel, … kan verschillen van die van koemelk in zowel eiwitten, caseïne/wei-verhouding en vetgehalte. Allemaal extra aandachtspunten als je deze overweegt om aan je kindje te geven.
In de tijd van onze ouders en grootouders, was kunstvoeding nog niet altijd beschikbaar. Toen werd soms karnemelk, botermelk of babeurre (3 woorden voor hetzelfde, afhankelijk van de streek waar je woont), vaak met wat suiker erbij, aan jonge kinderen (ook jonger dan 12 maanden) gegeven als vervanging van mensenmelk. Het is logisch om ook voor deze dezelfde aandachtspunten te hanteren.

Volledige zuigelingenvoeding, of deze nu plantaardig is of op basis van koemelk, is onderhevig aan strikte voorschriften [3], [4], [7]. De samenstelling van andere plantaardige dranken, niet specifiek bedoeld voor jonge kinderen, kan sterk variëren. De meesten staan zelfs heel ver af van de samenstelling van dierlijke melken en dus ook mensenmelk. Ze kunnen niet als volwaardige melkvervanger beschouwd worden [8]. Sommigen worden verrijkt met calcium, vitamines, eiwitten, … en kunnen misschien een aanvulling zijn op het dieet van een jong kind. Dit gaat echter buiten het werkveld van LLL.
Jonge kinderen met koemelkallergie zijn gebaat met een aangepaste kunstvoeding indien mensenmelk niet beschikbaar is. Vanaf 18 maanden kan een variatie van plantaardige dranken een optie zijn als je kind verder voldoende evenwichtig eet [8].
Evenwichtige veganistische of vegetarische voeding is voor een klein kindje in volle groei niet vanzelfsprekend [7], [8]. Als voor jonge kinderen wordt gekozen voor een strikt veganistisch dieet of vegetarisch zonder zuivel, dan kan begeleiding van een kinderdiëtist essentieel zijn, tenzij je je als ouder hier zelf intens in hebt verdiept.

Bronnen:

[1] WHO, “Feeding of infants unable to breastfeed directly in care facilities”, online: https://www.who.int/tools/elena/interventions/breastfeeding-inability, geraadpleegd juli 2025

[2] Riordan, L en Wambach K, “Breastfeeding and human lactation”, 2019

[3] Vlaamse Vereniging Kindergeneeskunde, “voedingsrichtlijnen voor zuigelingen en jonge kinderen”, 2023, online: https://vvkindergeneeskunde.be/userfiles/files/Publicaties/Richtlijnen/vvk-brochure-zglvoeding%20_07%2003%202023_.pdf

[4] Kidz Health Castle UZ Brussel, “Kunstvoeding voor zuigelingen”, 2019, online: https://www.nice-info.be/sites/default/files/uploads/Kunstvoeding%20voor%20zuigelingen.pdf

[5] Voedingsinformatiecentrum, “Misvattingen en trends niet geschikt voor kinderen”, Nutrinews 2018 nr 3, online: https://www.nice-info.be/sites/default/files/2018-11/2018_3_NN_Nader-bekeken.pdf

[6] UZ Leuven, “Donormelkbank DONEO”, online: https://www.uzleuven.be/nl/diensten-centra-en-afdelingen/donormelkbank-doneo, geraadpleegd juli 2025

[7] Hoge Gezondheidsraad, “Vegetarische voeding”, 2021, online: https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/210409_hgr-9445_vegetarische_voeding_vweb_2.pdf

[8] Rolinde Demeyer, “Blij koemelkvrij”, 2018 eerste druk

Spread the love