Bewaren en opwarmen van moedermelk

Moedermelk is een waardevolle vloeistof, bestaande uit een combinatie van antistoffen, levende cellen, enzymen, goede bacteriën en andere stoffen, die de baby beschermen tegen infecties en hem helpen zijn optimale groei en ontwikkeling te bereiken. De manier waarop afgekolfde melk wordt behandeld is bepalend voor het behoud van de ziektebestrijdende eigenschappen. Moedermelk is een levend product met antibacteriële eigenschappen die zorgen dat de melk lang vers blijft. De levende cellen, antistoffen en enzymen, die aanwezig zijn om het maag-darmkanaal van de baby beschermen tegen ongewenste bacteriegroei, beschermen de melk ook tegen bederf tijdens het bewaren.

Spring rechtstreeks naar bewaartijden.

Materialen voor opslag

Moedermelk wordt bij voorkeur bewaard in goed afsluitbare bakjes, potjes, zuigflessen of moedermelk bewaarzakjes. De maataanduiding bij de zakjes is niet altijd betrouwbaar. Als de melk ingevroren wordt, dan kan ook een ijsblokjesvorm gebruikt worden. Voor een betere hygiëne kunnen de ijsblokjesvorm in een diepvrieszakje in de vriezer bewaard worden of kan gekozen worden voor een exemplaar met deksel. Eens de moedermelk bevroren is, kan deze uit de vorm gehaald worden en verder in het diepvrieszakje bewaard worden. Er bestaan ook vormen waarin de melk in handige staafjes ingevroren kan worden. Als het volume van zo’n blokje of staafje gekend is, kan de juiste hoeveelheid melk voor de baby makkelijk en snel ontdooid worden.

Reinigen en hygiëne

Om hygiënisch te kunnen afkolven is het belangrijk om eerst de handen goed te wassen en af te drogen. Eventueel kunnen ook de borsten even met een propere, vochtige doek afgeveegd worden. Op die manier wordt het risico op ongewenste kiemen in de melk verlaagd.

De bewaarpotjes, flessen en onderdelen van de kolf die met melk in aanraking geweest zijn, worden eerst grondig met koud water afgespoeld. Daardoor wordt het stollen van de eiwitten voorkomen en wordt vermeden dat ze blijven plakken aan het materiaal. Daarna wordt alles afgewassen met spoelmiddel, grondig nagespoeld met heet water en tot slot kan het materiaal op een propere keukendoek uitlekken en afgedroogd worden. De onderdelen die het verdragen, kunnen ook in de vaatwasser. Als voor een gezonde en voldragen baby afgekolfd wordt, is steriliseren meestal niet nodig. Bij het afkolven voor een te vroeg geboren of ernstig zieke baby is steriliseren wel noodzakelijk. Hoe dit best kan gebeuren, kan men jou in het ziekenhuis uitleggen.

Samenvoegen van verschillende porties

Het is belangrijk dat de verse, nog warme melk eerst in de koelkast wordt afgekoeld voor ze aan een eerder afgekolfde portie wordt toegevoegd. Anders warmt de eerder afgekolfde melk terug op wat de groei van ongewenste kiemen kan bevorderen. Het is interessant om geen al te grote porties in te vriezen zodat later geen melk verspild wordt als de baby liever kleinere hoeveelheden drinkt. Het kan handig zijn om kleine porties melk met één of twee melkijsblokjes te combineren om de gewenste hoeveelheid te verkrijgen. Melk die direct gegeven wordt, kan ongeacht de mogelijks verschillende temperaturen samengevoegd worden.

Koelkast of diepvriezer

Gekoelde melk heeft de voorkeur boven ingevroren melk. Bij het invriezen gaat immers een belangrijk deel van de kiembestrijdende eigenschappen van de melk verloren. Ingevroren melk biedt echter nog altijd bescherming tegen een aantal infecties doordat bijvoorbeeld antistoffen en bepaalde enzymen behouden blijven.

Melk die binnen drie tot zes dagen (naargelang de temperatuur van de koelkast, zie tabel) verbruikt zal worden, wordt bij voorkeur in de koelkast bewaard, en binnen de 24u na kolven ingevroren.

Maximale Bewaartijden

 

Met ontdooide moedermelk wordt melk bedoeld die al volledig ontdooid is. Als de melk ‘s avonds uit de diepvriezer gehaald en in de koelkast gezet wordt, dan reken je vanaf het tijdstip dat de melk volledig ontdooid is. Wanneer dat zal zijn hangt af van de temperatuur van de koelkast, de temperatuur van de diepvriezer en de grootte van de portie melk.

Opgelet: vele koelkasten staan te warm afgesteld. Dit  kan gecontroleerd worden met een koelkastthermometer. Kamertemperatuur is niet warmer dan 22°C. Bij heet zomerweer wordt moedermelk best onmiddellijk in de koelkast geplaatst. Moedermelk wordt best achteraan op een laag schap van de koelkast bewaard, aangezien dit de koudste plaats is. De deur van de koelkast is geen geschikte plaats.

In een grote diepvriezer, koffermodel of staand model met lades binnenin, kan melk langer dan 6 maanden bewaard worden. Moedermelk wordt immers niet gemakkelijk slecht, maar naarmate ze langer bewaard wordt, verliest ze wel meer en meer aan kwaliteit.

Ontdooien en opwarmen

Ontdooien van moedermelk gebeurt het best traag. Ontdooien in de koelkast is dus het meest ideaal. Moet het eens snel gaan, dan kan de melk onder stromend warm water gehouden worden. Daarbij kan de melk gezwenkt worden zodat ze snel en gelijkmatig ontdooit.

Het is niet altijd nodig om melk op te warmen. Veel baby’s drinken moedermelk op kamertemperatuur. Indien de baby de voorkeur geeft aan warme melk, dan kan een warmwaterbad, flessenwarmer of, als het eens snel moet gaan, een microgolfoven gebruikt worden. Belangrijk is dat de melk traag opgewarmd wordt, door de toestellen op een lage stand te zetten en het opwarmen zeker twee keer te onderbreken om de melk te mengen. In een warmwaterbad of een flessenwarmer kan de melk aan de buitenkant oververhit worden, terwijl in de microgolfoven er binnenin ‘hotspots’ kunnen ontstaan. Overal waar de melk te warm wordt, treedt verlies van levende bestanddelen op.

Moedermelk kan tijdens het bewaren scheiden in een melklaag met bovenop een roomlaag. Dit is volkomen normaal. De melk kan terug gemengd worden door het potje of het zakje wat met de handen of lauw water op te warmen en lichtjes te schudden of zwenken, voordat deze aan de baby wordt gegeven. Het is niet erg als de melk geen dikke roomlaag heeft, ze perfect voor je baby.

Wat met restjes?

Melk die de baby niet heeft opgedronken, kan binnen 24 uur opnieuw aangeboden worden. Het is belangrijk dat een overschot melk in de koelkast bewaard wordt en niet geruime tijd op kamertemperatuur blijft staan. Als de baby de melk koelkastkoud drinkt, dan kan een restje melk binnen 24 uur meerdere keren opnieuw aangeboden worden. Drinkt de baby de melk liever warm dan kan deze éénmalig opnieuw opgewarmd en aangeboden worden.

Er is weinig onderzoek beschikbaar over het langer bewaren van restjes moedermelk. Zeer recent onderzoek laat vermoeden dat het bewaren van overschotten onder bepaalde omstandigheden geen probleem vormt. De manier waarop het onderzoek werd uitgevoerd en de kleinschaligheid ervan laat echter niet toe om algemene richtlijnen af te leiden. Restjes moedermelk kunnen ook gepasteuriseerd worden wat de melk opnieuw iets langer houdbaar maakt (zie tabel).

Een rare geur of smaak?

Soms verandert de melk smaak en geur als deze een tijdje in de koelkast of diepvriezer bewaard werd. Moedermelk bevat enzymen, die de baby bij het verteren van de melk helpen. Soms is de smaakverandering voor een volwassene bijna niet waarneembaar, maar in andere gevallen wordt een erg rare of zelfs slechte geur vastgesteld. De melk is dan zeker niet slecht, maar alleen voorverteerd. De meeste baby’s drinken deze melk zonder problemen. Sommige baby’s weigeren echter melk al bij het kleinste smaakverschil. Als dit het geval is, kan de melk eventueel onder de vaste voeding gemengd worden. In de toekomst kan dit voorkomen worden door de melk direct na het afkolven kort tot 70°C te verhitten en zo het proces van voorvertering te stoppen. De temperatuur wordt best gecontroleerd met een thermometer. Na het verhitten wordt de melk zo snel mogelijk afgekoeld en kan deze vervolgens twee dagen in de koelkast bewaard worden. Als de melk langer bewaard moet worden, dan wordt ze na het afkoelen in de koelkast best direct in de diepvriezer geplaatst. Uiteraard gaat door het verhitten een deel van de levende cellen in de melk verloren.

Soms helpt het als men minder verzadigde vetten eet en voor meer onverzadigde vetten kiest. Dagelijks een eetlepel lecithine innemen kan ook ervoor zorgen dat de melk niet (zo sterk) van smaak en geur verandert.

Spruw

Het is voorlopig onduidelijk in hoeverre melk die tijdens een spruwinfectie afgekolfd werd de baby (opnieuw) kan besmetten. Tijdens de behandeling kan de melk waarschijnlijk veilig aan de baby gegeven worden. Als de melk ook na de behandeling gebruikt wordt, is het beter om te pasteuriseren.

Pasteuriseren van moedermelk

De melk wordt in een kookpan op een laag vuur langzaam tot 62,5°C verhit. Deze temperatuur moet gedurende 30 minuten aangehouden worden. Roer ondertussen regelmatig zodat alle melk evenredig verhit wordt. Om de temperatuur geregeld te controleren, kan een kookthermometer gebruikt worden. Bij een te lage temperatuur worden kiemen mogelijk onvoldoende gedood, bij een hogere temperatuur is er een groter verlies aan levende cellen.

Een andere methode om melk te pasteuriseren is een afgesloten fles moedermelk in een kookpan te zetten met voldoende water zodat het iets hoger komt dan de melk. Daarna wordt de fles weer uit het water gehaald en wordt het water aan de kook gebracht. Vervolgens wordt de pan van het vuur gehaald en de fles moedermelk 15 minuten in het hete water ondergedompeld. Tussendoor is het nodig de fles te zwenken zodat de melk gelijkmatig verwarmd wordt.

Na het pasteuriseren wordt de melk zo snel mogelijk in de koelkast afgekoeld. De melk kan daarna twee dagen in de koelkast bewaard worden. Als de melk langer bewaard moet worden, dan kan deze na het afkoelen direct in de diepvriezer geplaatst worden.

Problemen met de diepvriezer

Het is de nachtmerrie van iedereen die een voorraad afgekolfde melk in de diepvriezer heeft: een stroompanne, een kapotte diepvriezer of domweg een open gelaten vriezerdeur. Bij een stroompanne hou je de diepvriezer best zoveel mogelijk gesloten. Een grote diepvriezer kan behoorlijk lang zijn temperatuur behouden als de deur niet wordt geopend. Is de melk toch (gedeeltelijk) ontdooid, kunnen alle porties die nog deels bevroren zijn direct weer ingevroren worden. Melk, die al volledig ontdooid is, maar die nog redelijk koud aanvoelt, kan na pasteuriseren opnieuw ingevroren worden. Voelt de melk niet meer koud aan, dan kan deze als de panne niet te lang geleden gebeurde misschien ook nog gepasteuriseerd en verder bewaard worden. Er zijn hier geen exacte richtlijnen voor aangezien er geen degelijk wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is.

Melk die niet meer geschikt is voor consumptie kan in het badje van de baby toegevoegd worden als extra huidverzorging.

Tot slot

Moedermelk kan tegen een stootje. Als ze eens niet helemaal volgens de regels bewaard werd, dan zal ze meestal niet direct slecht zijn. Deze melk heeft echter wel iets aan kwaliteit ingeboet. Bij een gezonde en voldragen baby zullen zelden problemen ontstaan wanneer er een goede basishygiëne en redelijke bewaartijden werden toegepast. Bij prematuur geboren en/of erg zieke baby’s ligt dat anders. Een strenge hygiëne en het opvolgen van de bewaartijden van het ziekenhuis zijn dan absoluut noodzakelijk.

Verder lezen:
Hoe kan je moedermelk afkolven?
Borstvoedingspauzes op het werk, de cao 80bis

Bronnen:
Storing of Human Milk, La Leche League International
Breastfeeding, A Guide for the Medical Profession (2011), Ruth A. Lawrence, Robert M. Lawrence
Storage of Unfed and Leftover Pasteurized Human Milk, Ting Meng et al. (2016)

© 2005-2019, Christine Van Den Broecke-Schneider | La Leche League België-Vlaanderen vzw